روســـتـای خــــلاق
مقدمه
یکی از چالشهای عمده کشورهای در حال توسعه،
رکود و زوال تدریجی روستاها است. طی
قرنهای متمادی، روستا به عنوان مکانی برای
زندگی و تولید، واجد نقش و ماهیت موثری بوده است. ولیکن در شرایط امروزی و بواسطه
رویدادها، پیامدها و تغییرات شدید سبک زندگی، بسیاری از روستاها به جای بهرهمندی
از محتوای توسعه پایدار، با قهقرا مواجه و ضمن از دست دادن جمعیت خود در فرایند
مهاجرت، با پدیده تخلیه و تخریب کالبدی نیز درگیر هستند. از طرف دیگر فضاهای شهری
نیز با تراکم شدید جمعیت، مصرف و فعالیت، به سختی، فرصت و فضایی برای پیشرفت و
بهبود فردی و اجتماعی ارائه میدهند.
در
این راستا و طبق بیانات مقام معظم رهبری نیز"پاسخ به این سؤال جدى که بر اساس
چه استدلالى، زندگى در روستا نباید به روانى و خوشى شهر از جهت
برخوردارى از امکانات، رفاه و آسایش زندگى باشد و چرا
شهرها به دلیل بزرگتر بودن، مصرفى بودن و تولیدى نبودن، باید در برخوردارى از زندگى راحتتر، جلوتر از روستا باشد؟" مسالهای است که بایستی کاملا به آن پرداخته شود.
شرح و بیان مساله
اکثر
روستاهای کشور با معضلات و کاستیهایی روبرو هستند. مهاجرتهای گروهی، تخلیه جمعیتی
محرومیت و فقر، کمبود امکانات بهداشتی، آموزشی و ارتباطی و همچنین عدم تنوع در
فرصتهای شغلی ازآن جملهاند. طبق آماری رسمی، درصد شهر و روستا نشینی و روند
مهاجرت در ایران و استان اصفهان از نقاط روستایی به شهرها ارائه شده است.
جدول
وضعیت جمعیت و نسبت جمعیت شهری و روستایی در کشور ایران
1390
|
1385
|
1375
|
1365
|
1355
|
1345
|
1335
|
جمعیت
|
کشور
|
75149669
|
70495782
|
60245231
|
49445000
|
33709000
|
25700000
|
18954704
|
جمعیت کل
|
ایران
|
53646661
|
48259964
|
36749590
|
26700300
|
15843230
|
9766000
|
5953563
|
جمعیت شهرنشین
(میلیون)
|
71.3
|
68.4
|
61
|
54
|
47
|
38
|
32
|
درصد جمعیت
شهر نشین
|
21446783
|
22131101
|
23495641
|
22744700
|
17865770
|
15934000
|
13001141
|
جمعیت روستایی
و غیر ساکن (میلیون)
|
28.7
|
31.55
|
39
|
46
|
53
|
64
|
68
|
درصد جمعیت
روستایی و غیر ساکن
|
بررسی شاخصهای مختلف از وضعیت شهری و روستایی
استان اصفهان حاکی از کاهش جمعیت روستاها بر اثر مهاجرت است.
جدول وضعیت جمعیت شهری و روستایی استان اصفهان
به تفکیک سال
استان
اصفهان
|
1345
|
1355
|
1365
|
1375
|
1385
|
1390
|
تعداد جمعیت روستایی
|
827348
|
816256
|
1176673
|
1007087
|
760528
|
710989
|
درصد جمعیت روستایی
|
57/48
|
5/37
|
6/35
|
66/25
|
68/16
|
57/14
|
تعداد جمعیت شهری
|
876353
|
1370076
|
2112061
|
2914874
|
3798728
|
4168219
|
درصد جمعیت شهری
|
44/51
|
5/62
|
14/64
|
3/74
|
32/83
|
43/85
|
ماخذ: گزارش آمایش
سکونتگاههای روستایی و عشایری.
جدول وضعیت روستاهای استان اصفهان در سه دهه
اخیر
استان
اصفهان
|
1370
|
1380
|
1390
|
تعداد روستاهای تخلیه شده
|
117
|
87
|
20
|
تعداد جمعیت روستاهای تخلیه شده
|
3468
|
1934
|
506
|
تعداد روستای الحاق یا تبدیل به شهر شده
|
47
|
85
|
16
|
تعداد جمعیت روستای الحاق یا تبدیل به شهر
شده
|
222634
|
225558
|
42851
|
نرخ رشد خالص جمعیت روستایی
|
44/0+
|
23/0-
|
13/0-
|
نرخ رشد ناخالص جمعیت روستایی
|
-
|
79/2-
|
3/1-
|
ماخذ: گزارش آمایش
سکونتگاههای روستایی و عشایری.
در نمودار زیر روند تحولات جمعیت به
تفکیک شهر و روستا، برای کشور ایران و استان اصفهان به وضوح ارائه شده است.
همانطور که مشخص می باشد روند تحولات جمعیتی در استان اصفهان تقریبا یک دهه زودتر
نسبت به سطح ملی رخ داده است.
نمودار تحولات نسبت جمعیت به تفکیک سال و منطقه
محل سکونت در کشور ایران و استان اصفهان
با
توجه به شرایط موجود و اقدام برای ایجاد یک تعادل و موقعیت برنده – برنده برای
سکونتگاههای شهری و روستایی، ضروریست رهیافتی کارا برای پیشرفت روستایی و برونرفت
از روند فعلی ارائه گردد.
نتایج
در
این راستا و با طرح ایده روستای خلاق در دانشگاه اصفهان، رهیافت روستای خلاق بصورت
علمی و در چارچوب رساله دوره دکتری برنامه ریزی روستایی تبیین شده است. رهیافت
روستای خلاق تلاش دارد تا ضمن پایبندی به ماهیت و نقش روستا، بستر زندگی با کیفیت
و خلاقانه را در چارچوب الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت مهیا سازد. از این رو انتظار
میرود در روستاهایی که دارای قابلیت کاربست این رهیافت در آنها وجود دارد، رفع
برخی چالشها و معضلات امکان پذیر شود. روستای خلاق زمینه پیشرفت پایدار دو جانبه،
هم برای محیطهای شهری و هم برای محیطهای روستایی است.
تعریف
روستای خلاق: روستای خلاق فضای زیست پایدار است که با تکیه بر فرایندهای بوممدارانه
سبک زندگی، محیطزیست پاک و امکانات مطلوب، زمینه جذب طبقه خلاق، در صنایع با
فناوری غیر سطح بالا، بویژه در بخش فرهنگ و هنر را مهیا و بستر بروز خلاقیت و
انتفاع برد - برد جامعه روستایی، طبقه خلاق و مخاطبان محصولات خلاقانه روستایی را
فراهم میآورد. در واقع شکل مطلوب زندگی روستایی بر
همآوری ملزومات زیست پایدار همراه با جریان سازنده خلاقیت در ایجاد ارزش افزوده و
فضای امید بخش زندگی نسل کنونی و آتی در ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیستمحیطی
با تاکید بر تعهد اخلاقی و انسانمدارانه تلقی شده است. مفهوم
روستای خلاق دارای بعد فرهنگی و مجموعهای از
احتمالات و فرصتهاست. روستای خلاق مکانی میان فرهنگی است که در آن تمرکز روی ترکیب
فرهنگ ها و تجارب مختلف و تبادل ایدهها و برنامه ها با یکدیگر است.
بنابراین
نظریه روستای خلاق آبستن رهیافتی میدانی و عملپذیر با خصلت تعمیمپذیری است که
میتواند زمینه نمود توسعه دروزنزا را برای روستاها فراهم آورد. به زبانی ساده تر،
رهیافت روستای خلاق با بهرهگیری از استعدادها، منابع طبیعی، سبک زندگی و تجربه
موجود در روستا و پرورش خلاقیت در جامعه ساکن و روستاگرایان، زمینه باز زندهسازی
سکونتگاههای روستایی را فراهم کند. ایجاد اشتغال، ایجاد ثروت اقتصادی، زادولد
مطلوب جمعیتی، رونق جریان زندگی در روستا مبتنی بر صنایع فرهنگی بوم میزبان (
صنایع دستی، گردشگری، آیینها، موسیقی، هنرهای تجسمی و... از اثرات تحقق روستای
خلاق خواهد بود.